Het Wams drieluik – toeleiding
Wat kan er straks qua gegevensuitwisseling binnen het Sociaal domein onder de Wams?
Om mensen met meervoudige problematiek beter te kunnen helpen is er straks de Wet aanpak meervoudige problematiek in het sociaal domein, ofwel de Wams. In dit eerste deel van een drieluik lees je wat deze wet betekent voor de toeleidingstaak van gemeenten binnen het sociaal domein. Check ook dit VNG webinar.
Aanleiding
Mensen met meervoudige problematiek (zoals schulden, huisvesting, werk, zorg en veiligheid) hebben vaak te maken met verschillende instanties en hulpverleners. Dit kan leiden tot een gebrek aan afstemming en zelfs tegenstrijdigheden in de hulpverlening. Dit kan bijvoorbeeld voorkomen bij een situatie waarin een inwoner hulpverlening ontvangt voor zowel eigen problemen als hulp bij de opvoeding. Deze twee vormen van hulpverlening komen vanuit verschillende wetten. Gegevensdeling tussen deze hulpverleners en toeleiders is nu niet mogelijk/geregeld. Deze onduidelijkheid en complexiteit kan zorgen voor ‘handelingsverlegenheid‘ onder zorgprofessionals.
Om deze kwetsbare groep mensen te helpen wordt nauw samengewerkt tussen verschillende organisaties in het sociaal domein. Dit roept alleen vaak vragen op over welke gegevens mogen worden uitgewisseld en hoe de privacy van mensen kan worden gewaarborgd. ‘Mogen we nu wel of geen gegevens delen?’, is misschien wel een van de meest voorkomende vragen en strubbelingen bij professionals in het sociaal domein.
Veel gemeenten en organisaties worstelen met deze afweging, met name sinds de invoering van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Hier is nu eindelijk een oplossing voor: de Wams. Met deze wet lukt het gemeenten en organisaties straks beter om bij meervoudige problematiek, waarbij samenwerking en dus gegevensuitwisseling zeer nodig is, beter samen te werken en daarmee dus mensen beter te helpen.
De Wams (en eerdere blogs)
Na de zomer wordt het wetsvoorstel voor de Wet aanpak meervoudige problematiek in het sociaal domein (Wams) bij de Tweede Kamer ingediend. Het doel van deze wet is om kwetsbare burgers met complexe en meervoudige problematiek sneller en beter te helpen door problemen met gegevensuitwisseling en privacy in het sociaal domein aan te pakken. Zo krijgt het college van B&W wettelijke taken voor onderzoek, planning en coördinatie van meervoudige problematiek in het sociaal domein en mogelijk aangrenzende gebieden (‘aanpalende domeinen’). Het uitvoeren van deze taken vereist verwerking en uitwisseling van persoonsgegevens. Ook biedt de wet een duidelijke wettelijke basis voor meldpunten voor niet-acute zorg bij gemeenten. Hierdoor kunnen er regels worden gesteld voor de verwerking van persoonsgegevens door deze meldpunten.
Zo kan er straks een integrale aanpak worden geboden die beter aansluit bij de behoeften van de betreffende persoon of het gezin, zonder dat deze bemoeilijkt wordt door de afwezigheid van een grondslag voor gegevensdeling. Voorwaarde voor toepassing van de Wams, en dus deze integrale aanpak en gegevensdeling, is wel dat er sprake moet zijn van problematiek in tenminste twee wetten van het sociaal domein én dat hulp in onderlinge samenhang dient te worden geboden.
Maar let op, de Wams is géén regeling voor vroegsignalering om kwetsbare huishoudens in beeld te krijgen door middel van het koppelen van gegevensbestanden Ook als de Wams er is moeten professionals nog steeds zorgvuldig handelen. Wil je meer weten over de context en aanloop naar de Wams, lees dan ook mijn twee eerdere blogs over dit onderwerp: ‘Integrale gegevensverwerking in wijkteams: hoe?’ en ‘Gemeenten moeten kiezen tussen twee kwaden’.
Taken, petten en bijbehorende regels
‘Wanneer mag ik wat wel en niet?’
Bij de aanpak van meervoudige problematiek in het sociaal domein wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende typen taken met elk hun eigen regels voor gegevensverwerking, voortkomend uit een eigen wettelijk kader per taak. In de praktijk zijn er verschillende partijen die deze taken kunnen uitvoeren. We onderscheiden de volgende drie taken:
- Toeleiding: alle taken die toezien op het proces, van eerste melding tot en met besluitvorming over gevraagde hulp.
- Hulpverlening: het – al dan niet op basis van een formeel besluit van de gemeente – daadwerkelijk uitvoeren van hulp.
- Coördinatie: het op elkaar afstemmen, en zo nodig bijstellen, van lopende interventies en dienstverlening bij meer dan één hulpvraag met een onderlinge samenhang.
Soms heeft een gemeentelijke professional meerdere taken (en dus meerdere petten). Dit kan leiden tot vragen en problemen (het pettenvraagstuk). Het is daarom belangrijk om onderscheid te maken tussen deze taken. Iedere taak heeft namelijk een eigen juridisch kader en dat leidt tot een andere verhouding met de inwoner. Maar welke bevoegdheden biedt iedere taak? Is iedere taak een wettelijke taak van de gemeente? En wat zijn de problemen waar gemeentelijke professionals tegenaan lopen? Middels een drieluik wil ik dit per taak toelichten. Vandaag te starten met de taak toeleiding.
Wat houdt de taak toeleiding in?
De toeleiding tot het sociaal domein is een taak van de gemeente. De taak heeft betrekking op het ondersteunen en begeleiden van mensen die hulp nodig hebben bij het vinden van de juiste zorg of ondersteuning. Deze taak wordt vaak uitgevoerd door professionals in de zorg en welzijnssector, zoals maatschappelijk werkers, zorgcoördinatoren of cliëntondersteuners. Zij helpen mensen bij het vinden van de juiste zorgaanbieder of instantie, het aanvragen van zorgindicaties en het regelen van de benodigde zorg en ondersteuning. Het doel van deze taak is om mensen te helpen zelfstandig te leven en deel te nemen aan de samenleving.
Als gemeente kan je zelf bepalen hoe je deze taak uitvoert. Je kan bijvoorbeeld een gemeentelijke afdeling of een sociaal wijkteam inzetten, of je kan de toeleidingstaken uitbesteden aan een extern wijkteam. Besteed je deze taken uit? Dan is het essentieel dat je de externen duidelijk maakt dat toeleiding een gemeentelijke taak is. Maak dit voorafgaand aan de start van de uitbesteding duidelijk. Veel hulpverleners beseffen zich namelijk niet dat ze een gemeentelijke taak uitvoeren en dus een grondslag hebben voor de gegevensverwerking die bij de toeleidingstaak hoort.
Wijkteams en het pettenvraagstuk
Sinds de decentralisaties van overheidstaken vervullen medewerkers in het sociaal domein vaak meerdere taken. Bij elke ‘pet’ geldt een ander juridisch kader voor de verwerking van persoonsgegevens. Het pettenprobleem ontstaat doordat het juridisch kader voor de toeleiding naar hulpverlening een ander is dan het kader voor de hulpverlening zelf. Hierdoor ontstaat er rond kwetsbare huishoudens vaak discussie tussen hulpverlener en gemeente over het wel of niet mogen delen van gegevens. Ik leg het graag uit aan de hand van een voorbeeld.
Praktijkvoorbeeld
Een moeder en kind vragen hulp aan bij een wijkteam. Een medewerker van een jeugdhulporganisatie helpt hen met een gesprek. Als het nodig is, kan de medewerker het kind ook doorverwijzen naar specialistische hulp. De medewerker moet wat er tijdens het gesprek is besproken vanzelfsprekend vertrouwelijk behandelen, bezien vanuit de AVG, maar dit valt (nog) níet onder het beroepsgeheim. De medewerker werkt immers namens de gemeente onder de toeleidingstaak en niet onder de hulpverleningstaak (zie deel II). Een deel van de werkzaamheden valt dus onder de taken van de gemeente. En daarvoor geldt dat de medewerker gegevens mag delen met andere partijen als dat noodzakelijk is om de toeleidingstaken goed uit te voeren. Het wettelijk beroepsgeheim van de jeugdhulpverlener is daarop niet van toepassing. Een professional houdt wel altijd rekening met zijn beroepscode. Maar die pakt anders uit voor het verlenen van hulp dan voor het toeleiden naar hulp.
Ook is de gemeente verantwoordelijk voor de dossiervorming. Gegevens in het toeleidingsdossier vallen niet onder het wettelijk beroepsgeheim van de Jeugdwet, Beroepen Individuele Gezondheidszorg (BIG) of Wet Geneeskundige BehandelOvereenkomst (WGBO). De hoofdregel is dat een toeleider pas gegevens gaat verwerken in een dossier, als het duidelijk is dat de inwoner een hulpvraag heeft. Omdat het een wettelijke taak is, speelt toestemming géén rol. Wees wel altijd transparant naar de inwoner wat er met zijn persoonsgegevens gebeurt!
Wat gaat er veranderen met de Wams?
De Wams kan ook gevolgen hebben voor de toeleidingstaak. Zo kan de dienstverlening worden verbeterd, omdat de Wams een integrale aanpak/organisatie legitimeert. Alleen veel gemeenten werken eigenlijk al zo. Het effect van de Wams op de toeleidingstaak is dus indirect. Er is alleen een directe invloed op de coördinatietaak. Maar daar lees je meer over in deel III van deze drieluik. Hoe dan ook is de Wams dus geen wondermiddel; je moet nu én straks zorgvuldig handelen bij domeinoverstijgende verwerking van persoonsgegevens.
Met de komst van de Wams kunnen gemeenten zich wel beroepen op de AVG-grondslag E (artikel 6) voor een gecoördineerde aanpak van mensen of gezinnen met meervoudige problematiek. Hierdoor kunnen de verschillende instanties en hulpverleners die betrokken zijn beter samenwerken om de hulp af te stemmen op wat er écht nodig is. Dit zorgt niet alleen voor een meer integrale aanpak, maar zorgt er ook voor dat mensen met meervoudige problematiek beter en sneller passende zorg en ondersteuning krijgen. De Wams zorgt dus dat de kwaliteit van de hulp beter wordt en dat het aantal knelpunten in de zorg voor mensen met meervoudige problematiek vermindert.
Conclusie
Toeleiding is een gemeentelijke taak en heeft een eigen wettelijk kader. Het is belangrijk dat professionals weten wanneer ze welke pet op hebben. Gemeenten moeten dat expliciet opnemen in samenwerkingsovereenkomsten of convenanten. De komst van de Wams verandert de toeleidingstaak zelf niet. Wel stimuleert en legitimeert de Wams straks een integrale aanpak en gegevensverwerking en dit zal waarschijnlijk weer een positief effect hebben op de dienstverlening van gemeenten aan burgers.
In mijn volgende twee blogs ga ik verder in op de taak ‘Hulpverlening’ en ‘Coördinatie’. Benieuwd? Houd dan de blog in de gaten.
Wil je naar aanleiding van deze blog meer weten over hoe je als gemeente het zorgvuldig delen van gegevens in het sociaal domein goed kunnen bestendigen? Schrijf je dan in voor de opleiding ‘Gegevensdeling in het Sociaal Domein 2022-2023’.
