Het ISMS onder de BIO2
Aantoonbaar continu verbeteren
Met de komst van de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO) 2 wordt een werkend Information Security Management Systeem (ISMS) verplicht voor overheidsorganisaties, waaronder gemeenten. Dit ISMS biedt een gestructureerd kader voor het systematisch beheren van informatiebeveiligingsrisico’s en stelt gemeenten in staat om aantoonbaar te voldoen aan wet- en regelgeving zoals de NIS2 en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). In deze blog lees je wat een ISMS is en hoe je dit proces inricht.
Wat is een ISMS?
Met een Information Security Management Systeem (ISMS) zorg je ervoor dat informatiebeveiliging binnen de organisatie goed is georganiseerd en geborgd. Het ISMS helpt om de vertrouwelijkheid, integriteit en beschikbaarheid van informatie en systemen (inclusief Operationele Technologie) te beschermen tegen bedreigingen. Het hoofddoel van een ISMS is om informatiebeveiliging structureel en systematisch te waarborgen en continu te verbeteren. Dit gebeurt volgens de Plan-Do-Check-Act (PDCA)-cyclus, een doorlopend proces dat steeds wordt aangescherpt. Dit is belangrijk, omdat je continu moet werken aan verbeteringen én hier verantwoording over moet afleggen.
Dankzij deze aanpak wordt informatiebeveiliging aantoonbaar en controleerbaar voor zowel het management als toezichthouders. Een goed werkend ISMS helpt het management bovendien bij het maken van risicobewuste keuzes en stimuleert continue verbetering. Daarnaast ondersteunt het ISMS de verantwoording via het ENSIA-proces, waardoor je als gemeente efficiënter aan je rapportageverplichtingen kunt voldoen. Dit zal ook gelden voor andere rapportageverplichtingen.
Ondanks het woord ‘systeem’ in de naam, is een ISMS géén software. Het gaat om de volledige set maatregelen, processen en procedures die gericht zijn op het verbeteren van informatiebeveiliging. De kern hiervan is de PDCA-cyclus, die uit vier stappen bestaat:
- Plan: Inrichten en uitvoeren van processen. Dit begint met het opstellen van een informatiebeveiligingsbeleid en een jaarplan waarin de uitgangspunten van de gemeente worden vastgelegd.
- Do: Inzicht krijgen in de status en effectiviteit van de uitvoering. Met bijvoorbeeld een GAP-analyse en impactanalyse worden kwetsbaarheden en verbeterpunten in kaart gebracht. Op basis van deze inzichten worden concrete vervolgstappen bepaald, zoals het prioriteren en implementeren van (nog) benodigde maatregelen.
- Check: Controleren of de gemeente voldoet aan de externe (wet- en regelgeving) en interne (eigen beleid) eisen. Dit gebeurt via zelfevaluaties, interne controles, audits en managementrapportages.
- Act: Evalueren en bijsturen. Op basis van de resultaten worden beleid en plannen aangepast of wordt de uitvoering verbeterd.
Kortom, een ISMS zorgt ervoor dat informatiebeveiliging niet iets eenmaligs is, maar een continu verbeterproces. Voor dit proces heb je dus niet per se software nodig. Het is prima mogelijk een ISMS-proces te implementeren zonder dat hier tooling bij komt kijken. Toch kiezen veel organisaties er wél voor om software te gebruiken. Wil je hier meer over weten? Lees dan mijn eerdere blog ‘Wanneer en hoe zet je software in bij je ISMS?’.
ISMS in relatie tot wet- en regelgeving
Als gemeente ben je onder de BIO2 verplicht een Information Security Management Systeem (ISMS) in te richten volgens de NEN-EN-ISO/IEC 27001-norm. Dit betekent dat je moet voldoen aan eisen rondom informatiebeveiligingsbeleid, risicomanagement, controlemechanismen en continue verbetering. Daarnaast biedt het ISMS ook kaders voor aanvullende normen, zoals IEC 62443 (voor Operationele Technologie), NEN 7510 (voor de zorgsector) en ISO 22301 (voor Business Continuity Management). Dit helpt om specifieke beveiligingsmaatregelen te implementeren die aansluiten bij het betreffende werkveld. Bovendien helpt een ISMS bij het vastleggen van (beveiligings)verplichtingen uit de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Zo zorgt het ISMS niet alleen voor een goede informatiebeveiliging, maar draagt het ook bij aan de naleving van de privacywetgeving.
De scope van het ISMS
Niet alles hoeft (in één keer)
De scope van het ISMS moet minimaal de primaire bedrijfsprocessen of bedrijfskritische informatiesystemen omvatten. Dit zijn de systemen die direct bijdragen aan de belangrijkste bedrijfsprocessen van de gemeente. De Informatiebeveiligingsdienst voor gemeenten (IBD) heeft een lijst opgesteld van kritieke processen binnen gemeenten. Naast deze systemen kan een ISMS ook Operationele Technologie (OT) maatregelen bevatten, zoals beschreven in de IEC 62443 en de Cybersecurity Implementatie Richtlijn (CSIR). Deze richtlijnen helpen bij het beveiligen van industriële en operationele systemen, zoals verkeerslichten, brugbediening en energievoorziening.
Hoewel de BIO2 een bredere aanpak hanteert, hebben gemeenten de vrijheid om hun ISMS verder uit te breiden waar nodig. Dit biedt flexibiliteit om informatiebeveiliging af te stemmen op de specifieke risico’s en behoeften van de organisatie.
De rol van het management
Een succesvolle implementatie van een ISMS staat of valt met de actieve betrokkenheid van het management. Zij moeten achter de invoering van het ISMS staan. De gemeentesecretaris is eindverantwoordelijk en moet ervoor zorgen dat de juiste randvoorwaarden aanwezig zijn, zoals beleid en voldoende middelen en kennis binnen de organisatie. Daarnaast is het belangrijk dat alle medewerkers die met het ISMS werken over het juiste kennisniveau en de vereiste competenties beschikken. Daarvoor kan training nodig zijn.
Om informatiebeveiliging echt goed te borgen, moet het ISMS worden geïntegreerd in bestaande processen en overlegstructuren. Zo wordt het een vast onderdeel van de bedrijfsvoering en geen losse taak die erbij komt. Een goed afgestemd ISMS zorgt ervoor dat informatiebeveiliging binnen alle lagen van de organisatie leeft en dat iedereen bijdraagt aan de gezamenlijke informatiebeveiligingsdoelstellingen. Sluit dus zoveel mogelijk aan bij hoe de organisatie al bestuurd wordt.
Risicomanagement binnen het ISMS
Een goed functionerend ISMS draait om effectief risicomanagement: het herkennen, analyseren en beheersen van risico’s. Een sterke risicomanagementaanpak maakt gebruik van duidelijke definities voor kans en impact, zoals die worden gehanteerd in handreikingen en voorbeelden van de IBD. Deze richtlijnen kunnen gemeenten ondersteunen bij het uniform en gestructureerd beoordelen van risico’s, maar elke gemeente bepaalt zelf hoe zij deze toepast binnen haar eigen risicomanagementproces.
Een essentieel onderdeel van het ISMS is de Verklaring van Toepasselijkheid (VvT). Dit document legt vast welke beveiligingsmaatregelen worden toegepast en welke niet, inclusief een onderbouwing op basis van de risicoanalyse. Volgens de BIO2 zijn de BIO2-overheidsmaatregelen verplicht, tenzij een maatregel aantoonbaar niet van toepassing is. Dit betekent dat gemeenten niet zomaar kunnen besluiten een maatregel niet toe te passen; er moet een duidelijke onderbouwing zijn waarom een maatregel niet relevant is binnen de specifieke context van de organisatie. Kortom, risicomanagement binnen het ISMS helpt je gemeente om bewuste, onderbouwde keuzes te maken en informatiebeveiliging effectief te organiseren. Dit betekent bijvoorbeeld dat een gemeente kan besluiten extra maatregelen te nemen voor systemen met gevoelige persoonsgegevens, zoals een burgerzakenapplicatie, terwijl voor minder kritieke systemen een basisbeveiligingsniveau volstaat.
Monitoring en evaluatie
Om informatiebeveiliging op orde te houden, is monitoring en evaluatie essentieel. Hoofdstuk 9 van de ISO 27001-norm schrijft voor dat organisaties meetbare indicatoren moeten vaststellen om de effectiviteit van hun beveiligingsmaatregelen te beoordelen. Dit betekent dat je als gemeente een intern auditprogramma moet opstellen en uitvoeren. Daarnaast moet het management minimaal jaarlijks het ISMS evalueren in een management review. Na deze evaluatie worden eventuele tekortkomingen aangepakt. De verbeteracties worden niet alleen vastgelegd, maar ook systematisch opgevolgd. Zo blijft informatiebeveiliging niet een momentopname, maar een continu proces van verbetering.
Dus continue de focus op verbeteren
Het ISMS is de basis voor een gestructureerd en systematisch informatiebeveiligingsbeleid binnen gemeenten. Door de koppeling met de BIO2 en de ISO 27001 wordt voldaan aan belangrijke wet- en regelgeving, zoals de NIS2 en de AVG.
Het succes van een ISMS hangt af van drie belangrijke factoren: actieve betrokkenheid van het management, een duidelijke verdeling van verantwoordelijkheden en een continue focus op verbetering. Wanneer deze goed zijn geborgd, kun je als gemeente je digitale weerbaarheid versterken en beter voldoen aan de steeds strengere eisen rondom informatiebeveiliging.
Wil je meer weten over het inrichten van een ISMS? Lees dan zeker de handreiking ISMS van de IBD. Die is ook geraadpleegd bij het schrijven van deze blog. Vorige maand publiceerde de IBD ook nog een handreiking voor de implementatie van een ISMS proces. Tevens een aanrader!
